این فراز به دو صورت تفسیر شده:
1- در تفسیرِ اوّل، «بَلاء» به معنى آزمایش و امتحان آمده است.
سنّت خداوند آن است که همه را مورد آزمایش و امتحان قرار دهد.
«الَّذِى خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الْحَیَاةَ لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا».(1)
همان (خدایى) که مرگ و زندگى را بیافرید تا شما را بیازماید که کدامتان نیکوکارترید.
بسیارى از افراد در آزمایشهاى الهى، سرافکنده مىشوند.
قال الحسین علیه السلام: «… فَإذا مُحِّصوا بالبَلاء قَلَّ الدیانون».(2)
امام حسین علیه السلام فرمودند:… و آنگاه که مردم به بوته آزمایش گذارده شوند، مشخص مىگردد دینداران کماند.
ولى مؤمنین همیشه از امتحانهاى الهى سربلند بیرون آمدهاند.
قال على علیه السلام: «فی تقلّب الأحْوال علم جَواهر الرِجال».(3)
امام على علیه السلام فرمودند: در دگرگونىهاى زمانه است که گوهر مردان شناخته مىشود.
امامان معصوم علیهم السلام زیباترین امتحانها را به درگاه الهى ارائه دادهاند و آنها با نثار جان، مال و فرزندان خود، به عالىترین وجه از امتحان الهى سربلند خارج شدهاند، با آنکه سختترین امتحانهاى خداوند از اولیا و انبیا است.
قال ابو عبداللّه علیه السلام: «انّ اَشَّد النَّاس بَلاء الأنْبیاء ثُمَّ الَّذین یلَونهُم ثُمَّ الامثل فَالامثل».(4)
امام صادق علیه السلام فرمودند: همانا سختترین کسانى که امتحان مىشوند، پیامبران هستند و پس از آنان پیروان آنها و بعد از آنها هر کس مثل آنها و همانند آنهاست.
پس از انبیا و اولیاى الهى، خداوند اصحاب و دلباختگان آنان را به امتحانهاى بزرگ آزمایش مىنماید.
عن ابى عبداللّه علیه السلام انه قال و عِنْده سدیر: «إنّ اللّه إذا احب عَبْدا غثه بِالبَلاء غثاً و ثجه بِه ثجاً و أنا و ایّاکم لنصبح به و نمسى».(5)
امام صادق علیه السلام (در حالى که سدیر نزد ایشان نشسته بود) فرمودند: همانا خداوند هنگامى که بندهاى را دوست داشته باشد، گرفتار مىنماید او را به امتحان و روان مىسازد به سوى او آزمایشهاى خود را و من و شما، صبح مىکنیم و شب مىکنیم در حال آزمایش الهى.
البتّه خداوند همه مردم را مورد امتحان و ارزیابى قرار مىدهد و همه در بوته
آزمایشات مختلف خداوند قرار دارند، ولى باید توجّه داشت که علّت امتحان از افرادِ مختلف، متفاوت است.
قال النبى صلى الله علیه وآله: «إنّ البَلاء لِلْظالم أدب و لِلْمؤمن إمْتحان و لِلْاَنْبیاء دَرجه و لِلْاولیاء کرامة».(6)
پیامبر صلى الله علیه وآله فرمودند: همانا بلاها و گرفتارىها براى ستمکار ادب و براى مؤمن امتحان و براى پیامبران درجه و براى اولیاى الهى کرامت است.
چه زیبا امامان از پَسِ تمامى امتحانها و مصیبتها برآمدند و در دین خداوند استقامت نمودند تا به درجه شهادت رسیدند.
قال الحسن بن على علیه السلام: «و اللّه لَقَد عَهد إلینا رَسولِ اللّه ان هذا الأَمْر یملِکه إثْنا عَشَرَ إماماً مِن وَلد عَلى و فاطمة ما مِنّا إلّا مَسْمُوم اَوْ مَقْتول».(7)
امام حسن علیه السلام فرمودند: به خداوند سوگند همانا پیامبر با ما عهد بسته که دوازده امام از فرزندان على و فاطمه مالک امامت گردند و هیچ یک از ما دوازده امام امامت نمىکنیم، مگر آنکه مسموم یا کشته شویم.
ابن مسعود در فضیلت «اصحاب کساء» مىگوید: حضرت على بن ابیطالب و حضرت فاطمه و امام حسن و امام حسین علیهم السلام در دنیا بر طاعت خداوند و بر گرسنگى و فقر، صبر پیشه کردند و بلاها را براى خدا بر جان خریدند.(8)
2 – در تفسیر دوّم «بَلاء» به معنى نعمت و تفضّل معنا شده است. کما اینکه در دعاى روزهاى عید مىخوانیم:
«اَلْحَمْدُللّه عَلى ما ابْلانا».
خداوند را سپاس مىگوییم به خاطر آن همه نعمت که به ما ارزانى داشت.
بنابراین تأویل، معنى فراز اینگونه است که زائر مىگوید: چگونه قادر هستم و قدرت دارم بر احصا و جمعآورى نعمتهاى زیبایى که خداوند به شما داده است و یا نعمتهایى که خداوند به واسطه شما به دیگران داده است که از آن جمله نعمت وجودى امام و ولایت آنان و برکات آنها در زندگى مادى و معنوىِ مردم است.
ایننعمتها آنچنانعظیم وگرانبهاست که وجودامام عینِ«نعمت الهى» گردیده است.
قال الصادق علیه السلام: «نَحْن اَهْل البیت النَعیم الَّذی أَنعم اللّه بِنا عَلى العِباد».(9)
امام صادق علیه السلام فرمودند: ما هستیم اهل بیت نعمتدار. همانها که خداوند به واسطه ما به بندگان نعمت عنایت مىفرماید.
1) سوره مبارکه ملک، آیه 2.
2) تحف العقول، ص 245.
3) بحارالانوار، ج 78، ص 286.
4) بحارالانوار، ج 67، ص 200.
5) مستدرک وسائل، ج 2، ص 433.
6) بحارالانوار، ج 81، ص 198.
7) بحارالانوار، ج 44، ص 139.
8) بحارالانوار، ج 41، ص 4.
9) بحارالانوار، ج 24، ص 49.
