حوزهى سامرا که نقطه عطفى در تاریخ حوزههاى علمى تشیع شمرده مىشود، در سایهى مدیریت صحیح میرزاى بزرگ شیرازى و به دست یاران مخلص و مصممش چون بزرگ محدث قرن اخیر میرزا حسین نورى در اندک زمانى چنان پیشرفت کرد که توانست تحولات شگرفى را در تاریخ تشیع باعث شود، حتى حوزهى هزار سالهى نجف اشرف را نیز تحت شعاع قرار دهد و نیروهاى مستعد را گروه گروه وادار به مهاجرت از نجف به سامرا کند.
در خصوص «نظام آموزشى مکتب سامرا» مقاله متقن و مفیدى با قلم سلیس و روان و با همان عنوان مذکور منتشر شده است که ما تنها به فهرست آن اشاره مىکنیم:
1 – نظم: «بر محیط تحصیلى سامرا نظمى خاص حاکم بود، آرامش تحصیلى براى همه کسانى که طالب تحصیل بودند فراهم بود، هیچ کس مانع آرامش و آسایش دیگرى نبود، در حسینیه مرحوم میرزا، سه سرداب آماده بود ؛ یکى براى کسانى که خواستار استراحت و تجدید قوا بودند، دیگرى براى اهل مطالعه و
سومى براى صحبت و مذاکره و هیچ یک نسبت به دیگرى تعدى نمىکرد».
2 – مهربانى و عطوفت به شاگردان.
3 – آزاداندیشى و استعداد پرورى.
4 – توجه به نظر شاگردان و ایجاد فضاى باز براى تبادل افکار.
5 – انصاف در بحث.
6 – طرح مباحث اساسى.
7 – استاد پرورى و رشد شاگردان.
8 – تشویق به تقریر و پژوهش.
9 – احیاى روحیه استنباط و پرهیز از تطویلهاى بىثمر.
10 – ترویج علوم دیگر و پرهیز از فقه و اصولزدگى صرف.
در حوزه سامرا تنها فقه و اصول نبود که تدریس مىشد بلکه به علوم دیگرى چون تفسیر، کلام و عقاید، حدیثشناسى، تاریخ و توجه به ادعیه و روایت و… به جد مطرح بود(1)
1) مجله حوزه: شماره 50 – 51، ص 85 به بعد، با تلخیص زیاد و اندکى تصرف.
