وقتى خلفاى عباسى به سامرا نقل مکان کردند همگى مشهور به فسق و فجور و برگزارى مجالس جشن و سرور و شادمانى بودند. از این رو اقدام به ساختن کاخهاى سرسبز و خوش آب و هواى متعددى در جاى جاى این شهر و کنارههاى رودخانهى دجله کردند که امروزه تنها از آن کاخها دیوارهاى فروریخته و ستونهاى ویرانهى باقى مانده است.
نام برخى از کاخها در سمت شمال غربى مسجد جامع متوکل در شهر المتوکلیه: قصر الجعفرى، قصر العروس، قصر المختار، قصر الغریب، قصر الصبح، قصر الملیح، قصر البستان، قصر التل، قصر الجوسق، قصر المتوکلیه، قصر اللؤلؤ و…
بنا بر روایت مورخان حداقل هزینهى ساختمان هر یک از این قصرها متجاوز از پنج میلیون درهم بوده است.
در کتاب «سیماى سامرا» آمده است:
متوکل سامرا را پایتخت خویش قرار داد و از میان کاخهاى بزرگ شهر، قصر هارونى را براى خودش و قصر معتصم را که معروف به جوسق بود براى پسرش محمد منتصر، و قصر مطیره را براى پسر دیگرش ابراهیم مؤید، و قصر بزکوار را براى پسر دیگرش معتز انتخاب کرد(1)
احتمال مىرود که پس از معتصم عباسى، متوکل بیشترین سهم را در عمران و آبادانى سامرا داشته باشد، البته نه به خاطر رفاه مردم و ارتقاى فرهنگ مسلمانان، بلکه درست بر عکس آن، براى رفاه خود خلیفه و شاهزادگان عباسى و دولتمردان و ستمگران کاخها یکى پس از دیگرى در سامرا ساخته مىشد.
نویسندهى تاریخ سامرا، در حدود سى کاخ نام مىبرد که توسط متوکل در سامرا ساخته و پرداخته شد، ما براى اختصار از تفصیل آنها معذوریم تنها فهرست مجملى از آن را در اینجا ذکر مىکنیم و باشد که ضمن تاریخ سامرا، مدعیان خلافت اسلامى را نیز در آیینهى تاریخ به تماشا بنشینیم:
1 – قصر الاحمدیه، کاخ ویژهى پسر متوکل، ابوالعباس احمد معتمد.
2 – قصر الاشناس، در غرب سامراى قدیم و در شمال سامراى امروز واقع، و کاخ مخصوص اشناس ترک، یکى از سرلشگران عباسى بوده است.
3 – قصر البدیع، کاخى بزرگ و بلند که از فرط زیبایى به آن بدیع مىگفتند.
4 – قصر البرج، قصرى که متوکل براى تأسیس آن، ده میلیون درهم از بیت المال مسلمانان احتکار و اتلاف کرد(2)
5 – قصر بزکوار یا بلکوار، کاخ مخصوص معتز پسر دیگر متوکل.
6 – قصر البهو، کاخى که براى ساخت آن، 25 میلیون درهم، از طرف متوکل پرداخته شد.
7 – قصر التل، براى ساخت این کاخ نیز پنج میلیون درهم از کیسهى بیتالمال، خلیفه پرداخت کرد، این قصر را تل العلیق و تل المخالى نیز مىنامند، حدیثى است بس دلکش و معروف که به حدیث التل و حدیث تل المخالى مشهور است.
1) مأثر الکبراء: ج 1، ص 39.
2) مدرک پیشین: ص 47 به نقل از مروج الذهب. تاریخ مسعودى.
