روزگار شکوفایى حوزه سامرا مصادف بود با دورانى که در ایران و عراق، خیلى از نویسندگان خائن و قلم به دستان ملحد، قداست قلم را شکسته، بىهیچ ملاحظهاى مشغول تاخت و تاز در حریم مقدس قلم و نویسندگى بودند، فرنگ رفتگانى که خود را به کلى باخته و تبلیغ فرهنگ بیگانگان را کار خود ساخته بودند و ناخودآگاه تیشه بر ریشه مىزدند و از سر غفلت و یا خدا نکرده از روى غرض، آب به آسیاب دشمن مىریختند و…
یکى از نویسندگان در ترسیم سیماى آن عصر مىنویسد:
«در آن عصر، کتب گمراهکننده و الحادى به عراق و سایر ممالک اسلامى هجوم
آورد، استعمارگران انگلیسى بعد از اشغال عراق، به منظور گمراه کردن جوانان، به ایجاد مدارس مبادرت ورزیدند، کتابهاى گمراهکننده با هدف ترویج مادیت گسترش یافت، تا آن جا که جوانان اسلام بىخبر مانده و دینشان را از ناحیه اسلام اسمى پدر و مادر مىشناختند»(1)
در برابر این تهاجم، مکتب سامرا به نویسندگان نیک نظر ارج و بها داد، چنان که مؤسس حوزهى سامرا میرزا مجدد، محدث نورى را که خطى خوب و خوانا و در دو زبان عربى و فارسى قلمى محکم و توانا داشت، منشى و ملازم نزدیک خود ساخت، وى نیز به خوبى از عهده این کار سترگ و سنگین برآمد.
میان میرزاى بزرگ و میرزا حسین نورى، رابطهى تنگاتنگى برقرار بود، علاوه بر پیونده استاد، شاگردى، صمیمیت خاصى بین این دو بزرگوار حاکم بود تا آن جا که میرزاى بزرگ و به تبعیت از او، فرزندان و یارانش، محدث نورى را، «حاجى آقا» خطاب مىکردند.
محدث نورى که بزرگترین محدث اخیر شیعى شمرده مىشود، بیشتر کتابهایش را، زیر نظر مستقیم میرزاى بزرگ و برخى را با تقریظ ایشان، در حوزهى سامرا نوشته است، مثل:
1 – دارالسلام در دو جلد، تا، 1292 ق.
2 – معالم العبر، در تاریخ 1296 ق.
3 – فیض القدسى، در حیات سراسر تلاش علامه مجلسى که بهترین و معتبرترین کتاب در زندگى علامه مجلسى محسوب مىشود، در تاریخ 1302 ق.
4 – بدر مشعشع که با تقریظ میرزا چاپ شده است، تا 1308 ق.
5 – جنة المأوى.
6 – نجم الثاقب که به پیشنهاد میرزا، به زبان فارسى در سال 1303 ق در سامرا نوشته شده است.
یکى از نویسندگان دربارهى نقش بزرگ و کارساز حوزهى سامرا در مورد قلم و ارباب قلم مىنویسد:
«اگر بگوییم بعد از غیبت کبرى، یعنى دوران مرحوم شیخ صدوق و طوسى و مفید، این دوران، مهمترین نقش را در معرفى تشیع و مکتب اهل بیت علیهمالسلام داشته است، گزاف نگفتهایم. نویسندگان و خطیبانى همچون مرحوم سید حسن صدر، سید محسن امین، شرفالدین عاملى، کاشف الغطاء، محمد جواد بلاغى، شیخ محسن شراره، آقا بزرگ تهرانى، علامه امینى، محمد رضا مظفر، کاشانى و… از فارغ التحصیلان مکتب سامرا بودند که توانستند جلو تهاجمات فرهنگى دشمن را سد کنند و در جبههاى وسیع، به پهنه همهى عالم اسلام، بر دستاوردهاى دشمنان اسلام و اهل بیت علیهمالسلام یورش ببرند و رشتههاى آنان را پنبه کنند»(2)
1) مجله حوزه: شمارهى 50 – 51، ص 124، به نقل از معارف الرجال: ج 1، ص 80.
2) مجلهى حوزه: شماره 50 – 51، ص 124.
