روزگارى سامرا شهر شاهان بود و کوى کاخها و قصرهاى سر به فلک کشیده، چنان که نزدیک به ده خلیفه از خلفاى بنىعباس و صدها ولیعهد و امیرالامراء و قاضى القضات و… و… روز و روزگارى سامرا را بهشت خویش دانسته و قصرها و عشرتکدهها براى خویش ساخته بودند، اما امروز از هشت خلیفهى عباسى و صدها امیر و وزیر و قاضى و حاکم که در زیر خاکهاى سامرا دفن شده بودند اثرى نیست، تاریخ خاکشان را نیز به باد فنا داده است و امروزه جز بدنامى و نفرت نصیبى از جهان ندارند.
پیشتر، قبل از ظهور دین مبین اسلام، سرزمین سامرا نزد پیروان حضرت عیسى مسیح مقدس بود و جاى جاى آن دیار، با معابد و کنشتها و صومعهها، از نور معنویت روشن و پررونق بود که امروزه جزء آثار باستانى سامرا محسوب مىشود. نویسندهى موسوعة العتبات المقدسه، در فصل اول از کتابش (ج 12، ویژه سامرا) از هر یک به تفصیل و تطویل سخن رانده است که ما تنها به نام آنها اشاره مىکنیم و مىگذریم:
34 – دیر سامرا.
35 – دیر مرمارى.
36 – دیر سوسى.
37 – دیر باشهرا.
38 – دیر عبدون.
39 – دیر عباغى.
40 – دیر العذارى.
41 – دیر العلث.
42 – دیر عمر نصر.
43 – دیر مرماجرجس(1)
1) موسوعة العتبات: قسم سامرا، ص 29 – 60، به نقل از سیماى سامرا: ص 152 و 153.
